29 jun 2012

De ene calorie is de andere niet

27 Juni 2012 is onderstaand artikel verschenen en het houdt de gemoederen nogal bezig! Uit het onderzoek blijkt dat mensen die zijn afgevallen en daarna hun gewicht proberen te behouden significant meer energie verbruiken als ze Very Low Carb ("Atkins"-achtig) eten dan wanneer ze een standaard Low Fat "gezond" eetpatroon volgen.

Het Onderzoek

Eerst wil ik even ingaan op het onderzoek zelf, en wat punten uit het oorspronkelijke onderzoeksartikel hier naar voren halen:

Doel van het onderzoek

Ze onderzochten het effect op energieverbruik van drie verschillende diëten. Deze diëten verschilden in samenstelling, maar bevatten allemaal evenveel caloriën. Het doel was gewichtsbehoud na een periode van gewichtsverlies.

Methode van het onderzoek

Er zijn na uitgebreide selectie 21 personen die het hele traject doorlopen. Eerst is er een "run-in" fase, 4 weken gewicht-bijhouden, 12 weken gewichtsverlies, 4 weken gewichtsstabilisatie. Dan volgt een test fase van 3 x 4 weken op een gewichtsbehoud-dieet, zie onderstaande figuur voor een weergave.
Onderzoeksontwerp van de "run-in" fase en de test-fase
Er is dus sprake van 4 diëten, het run-in dieet om 10-15% lichaamsgewicht af te vallen en de 3 test-dieten A, B en C die in willekeurige volgorde gevolgd worden door de testpersonen. Vooraf is per persoon het dagelijks energieverbruik vastgesteld en in de gewichtsverlies-fase kregen de testpersonen 60% van hun dagelijkse behoefte, gevolgd door 100% van de energiebehoefte in de gewichtsstabilisatie-fase en de gehele testfase. De testfase ging dus niet om gewichtsverlies! De hoeveelheid kcal was gedurende de hele test-fase gelijk. De 3 diëten zijn dus iso-calorisch getest, de variatie zit in de samenstelling in macronutriënten.
  1. Low Fat - een standaard dieet met een laag vetgehalte, 60% koolhydraten met de nadruk op fruit, groenten en volgranen, 20% eiwit en 20% vet. Dit is het wereldwijd aangeraden standaard "gezonde" dieet (voedingscentrum) van de laatste 30 jaar of langer
  2. Laag Glycemische Index - 40% koolhydraten uit zo veel mogelijk pure granen, fruit en groente, 40% vet en 20% eiwit
  3. Very Low Carb - ontworpen naar het Atkins-dieet met 10% koolhydraten, 60% vet en 30% eiwit. Dit komt wat betreft macronutriënten ongeveer neer op het LCHF dieet zoals omschreven in LCHF voor Beginners op deze site
In tabelvorm voor de overzichtelijkheid:

Run-in Dieet

Low Fat
Laag Glycemische Index
Very Low Carbohydrate
Koolydraten
45
60
40
10
Vet
30
20
40
60
Eiwit
25
20
20
30

De testpersonen kregen menu's samengesteld met gezonde producten zoals aangeraden volgens de verschillende diëten. Omdat het onderzoek sterk afhankelijk is van voedselinname zijn de diëten niet samengesteld om praktisch te zijn op de lange termijn.
In de vier weken voorafgaand aan de diëten en tijdens de 3 diëten in de testfase werd bij de testpersonen bloed afgenomen en verschillende waarden vastgesteld betreffende het energieverbruik, hormoonspiegels en indicatoren voor het metabool syndroom. Het energiebruik is vastgesteld in rust (REE - Resting Energy Expenditure) en totaal per dag (TEE - Total Energy Expenditure). De testpersonen droegen stappentellers mee en de activiteit was gedurende de gehele testfase gelijk, de testpersonen waren dus niet actiever met het ene dieet dan met het andere. 

Resultaten

Enkele van de gemeten waarden van het onderzoek in tabelvorm weergegeven:

Voorafgaand aan het afvallen

Low Fat
Laag Glycemische Index
Very Low Carbohydrate
Energieverbruik





REE (kcal/d)
1781

1576
1614
1634
TEE (kcal/d)
3235

2767
2926
3013
Metabool Syndroom





Cholesterol HDL (mg/dL)
46

40
45
48
Cholesterol non-HDL (mg/dL)
131

109
111
127
Triglyceriden (mg/dL)
116

107
87
66
CRP (mg/L)
1.75

0.78
0.76
0.87
Insuline gevoeligheid perifeer
0.24

0.53
0.87
0.93
Insuline gevoeligheid hypatisch
0.56

0.93
1.04
1.24
Hormoonspiegel





cortisol in urine (ug/d)
58

50
60
71
leptine (ng/mL)
29.2

14.9
12.7
11.2

Tijdens de testfase was het totaal energieverbruik per dag (TEE) bij een "Atkins"-dieet zo'n 300 kcal hoger dan bij het standaard "gezonde" LowFat dieet. Ondanks dezelfde hoeveelheid aan kcal voedselinname dus. Voor het Laag Glycemisch Dieet lag de TEE er tussenin. Hetzelfde patroon komt terug bij de indicatoren voor metabool syndroom, behalve CRP, die voor "Atkins" iets hoger ligt dan voor de ander twee diëten. Cortisol, een stress-indicator, ligt voor het "Atkins" het hoogst. Leptine is juist voor het Low Fat dieet het hoogst. In het artikel zelf staat: 
"Hormone levels and metabolic syndrome components also varied during weight maintenance by diet, but no consistent favorable pattern emerged."
Hoewel ze zelf in de conclusie toch ingaan op de hormoonspiegel-waarden en metabool syndroom indicatoren.

Conclusie

Onder jongvolwassenen met overgewicht en obesitas, is het energieverbruik vóór gewichtsverlies vergeleken met het energieverbruik tijdens een fase van gewichtsbehoud middels 3 verschillende diëten ná een periode van 10-15% gewichtsverlies in 12 weken. Het energieverbruik tijdens gewichtsbehoud is met een "Atkins"-dieet het hoogst, met een Laag Glycemisch dieet matig en met een Low Fat "gezond" dieet het laagst. Dit toont aan dan dat de samenstelling van macronutrienten (i.e. vet, koolhydraten en eiwitten) van een dieet invloed heeft op het energieverbruik, ongeacht de energie-inhoud van het dieet. Ergo: een calorie is niet zomaar een calorie! De ene calorie is de andere niet.
Bovendien zijn er effecten op indicatoren voor het metabool syndroom en op de hormoonspiegel. Naast een verlaagd energieverbruik op het veelal aangeraden "gezonde" Low Fat dieet is het leptine-nivo het hoogst, wat gewichtsverhoging lijkt te voorspellen. Daarnaast heeft dit dieet de slechtste waarden voor de meeste metabool syndroom indicatoren. In contrast heeft het "Atkins" dieet juist het meest gunstige effect op energieverbruik en de meeste metabool syndroom indicatoren, echter cortisol en CRP zijn wat hoger. Het Laag Glycemisch dieet zit een beetje in het midden.

Reacties

Het belangrijkste is natuurlijk dat het veel aangeraden Low Fat eetpatroon hier slecht uit de test komt, en de les die in de kranten dan ook wel getrokken wordt is dat het verstandig is geraffineerde koolhydraten (i.e. suikers, bloem, meel, fijne granen) te vermijden als je gewicht wilt behouden of afvallen, maar ook voor je gezondheid in het algemeen.
Een ander punt, het punt dat het onderzoek wil maken, komt gelukkig ook in de kranten terug: de ene calorie is de andere niet! Ook al krijgen de testpersonen dezelfde hoeveelheid energie binnen per dieet, toch verbruiken ze meer met een Very Low Carb dieet dan met een Low Fat dieet of zelf met Laag Glycemisch dieet. Gewoon maar "minder eten" gaat dus niet simpelweg op!
Maar wat ook in alle artikelen over dit onderzoek naar voren komt is de angst voor die hogere CRP en cortisol waarden, het zogenaamde negatieve effect van het Very Low Carb dieet op je risico op hart- en vaatziekten. Daar wil ik toch graag even hier op ingaan.

CRP

CRP staat voor c-reactief proteïne, een acute fase ontstekingseiwit. Wanneer je ontstekingen hebt in je lichaam is de waarde van dit eiwit in bloed verhoogt, alles onder de 10 mg/L wordt als normaalwaarde beschouwd. Het gaat dan om 'hooggradige' ontstekingen, te weten infecties. Er is echter ook een hooggevoelige bepaling van CRP (hs-CRP) die extra gevoelig is in de range van 0 - 10 mg/L om 'laaggradige' ontsteking op te sporen. Deze vorm van ontsteking zou sterk geassocieerd zijn met hart- en vaatziekten. Nu wil ik graag even wijzen op een ander onderzoek uit 2012 naar de mogelijkheden om hs-CRP te gebruiken om te screenen op verhoogd cardiovasculair risico (Nederlandse samenvatting).
In een groep van 1165 mensen waren de hs-CRP waarden significant hoger onder diegenen mét metabool syndroom (te weten 2,2 mg/L) dan bij diegenen zónder metabool syndroom (te weten 1,7 mg/L). Metabool syndroom heb je als je minstens 3 van de volgende 5 risicofactoren hebt: verhoogde middelomtrek, verhoogde bloeddruk, verhoogde triglyceriden, verhoogde nuchtere bloedglucosewaarde, verlaagd HDL-cholesterol. Even terugkijkend in de tabel eerder in deze post naar de CRP-waarden: 1,75 vóór het afvallen! Dat is dus al te laag voor een associatie met metabool syndroom! Na het afvallen, bij alledrie de diëten waren de waardes nóg lager (resp. 0,78 - 0,78 - 0,87) en het verband met metabool syndroom in alle drie de gevallen nóg minder! Bovendien zijn de andere gemeten indicatoren voor metabool syndroom verbeterd, het sterkst bij "Atkins". 
 Echter, het onderzoek naar hs-CRP gaat verder en corrigeert voor roken, geslacht, alcoholgebruik en de andere metabool syndroom componenten en toen bleken alleen nog middelomtrek en tri-glyceriden samen te hangen met hs-CRP! Ik quote de hoofdauteur Corine den Engelsen: "Als diagnostisch instrument voor het vaststellen van het metabool syndroom lijkt bepaling hs-CRP dus niet geschikt." 

Mijn conclusie: de angst voor het verhoogd-CRP effect van een Very Low Carb dieet lijkt me ongegrond: 
  • Ten eerste, de CRP-waarden zijn in geen van de drie diëten verhoogd (zoals wel geconcludeerd wordt door Mark Bittman in NYT), maar bij alledrie verlaagd, echter blijft ze een klein beetje hoger bij "Atkins" dan bij de andere twee. 
  • Ten tweede, de studie is te klein en te kort om van significantie te spreken, aldus het oorspronkelijke artikel zelf. Laat staan dat je lange-termijn conclusies kunt trekken. 
  • Ten derde, CRP blijkt op zichzelf geen goede indicator voor metabool syndroom en dus hart- en vaatziekten en gezien alle andere indicatoren voor hart- en vaatziekten het sterkst verbeterden met het "Atkins"-dieet zou ik voor mijn gezondheid uiteraard voor die optie gaan!
Waarom hoofdauteur van het onderzoek Ludwig het telkens heeft over lange termijn effecten en verhoogd CRP is mij een raadsel. Kennelijk heeft hij zijn eigen artikel niet gelezen.

2 opmerkingen:

  1. http://www.bmj.com/content/344/bmj.e3801?view=long&pmid=22718914

    Ander onderzoek over schadelijke lange termijn effecten van low-carb dieten. Conslusie: "Short term benefits of weight loss seem outweighed by longer term cardiovascular harms"

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Zoals je zelf al zei "Ik denk dat je met selectief studies uitzoeken je alles kunt bewijzen." Dit is zelfs geen hele studie, maar alleen een abstract. Heb je zelf het gehele artikel wel gelezen? Volgende keer graag een link naar een volledig artikel.

      Gelukkig is het artikel op enkele andere plekken op het internet al uitgebreid behandeld. Misschien dat je daar wat aan hebt.

      Stukje vrij vertaald uit 1 van die links: "Het artikel baseert al zijn 15 jaar van conclusies op een enkele, eenzame en duidelijk onbetrouwbare voedsel-frequentie-enquete, het compenseert niet voor bekende verstorende factoren, het vond slechts een miniscule absolute toename van risico en de diëten waarop het rapporteert kunnen niet eens correct omschreven worden als low-carb."

      Verwijderen